I
Ślimaki w otaczającym świecie
Ślimaki stanowią jedne z najbardziej zróżnicowanych i interesujących dla biologa grup zwierząt. Charakteryzują się ogromną rozmaitością kształtów, barw, sposobów odżywiania się i rozmnażania. Ich cechą charakterystyczną jest ochronna muszla oraz ciało podzielone na dwie wyraźne części - umięśnioną nogę z mniej lub bardziej wyodrębnioną głową i worek trzewiowy zawierający wszystkie narządy wewnętrzne.
Ślimaki - podstawowe informacje
Ślimaki (Gastropodd) to - wraz z głowonogami (Cephalopoda) - gromady mięczaków (Molluscd). Chociaż są bardzo zróżnicowane pod względem wyglądu i budowy ciała, łączy je kilka wspólnych cech charakterystycznych. Należą do nich szeroka, służąca do poruszania się stopa, wór trzewiowy zawierający większość narządów wewnętrznych oraz płaszcz, czyli gruby fałd tkanek otaczający wór trzewiowy. Mieszczą się w nim gruczoły wytwarzające muszlę. Płaszcz jest zwykle obszerniejszy niż wór trzewiowy i pod jego nawisem powstaje jama płaszczowa, w której znajdują się skrzela. Ślimaki mają dodatkowo tarkę (radulę), czyli szorstką, złożoną z rzędów ostrych ząbków powierzchnię języka.
Układ pokarmowy ślimaków ma formę przewodu składającego się z gęby, jamy gębowej, przełyku, żołądka, jelita i odbytu. Tarka, położona w jamie gębowej, może być wysuwana na zewnątrz i służy zwierzętom do zeskrobywania pokarmu
z podłoża. U niektórych gatunków ślimaków tarka służy też do wywiercania otworu
w muszli innego zwierzęcia lub do odłamywania kawałków roślin. Ślimaki mają otwarty układ krwionośny, w którym krew styka się bezpośrednio z tkankami ciała. Otwarty układ krwionośny funkcjonuje niezbyt sprawnie. Ciśnienie krwi jest niskie
i tkanki nie są dostatecznie natlenione. Ale ponieważ większość ślimaków i małży to organizmy powolne, charakteryzujące się niskim tempem metabolizmu, ten typ układu krwionośnego im wystarcza. Wiele morskich ślimaków, których rozwój wiąże się z uwalnianiem do morza ogromnej liczby komórek jajowych, plemników lub larw, zaczyna swój żywot jako osobniki męskie, które rosnąc, zmieniają płeć na żeńską.
U gatunków, których samce nie pilnują swych samic ani też nie muszą o nie walczyć, a zatem nie muszą być duże, ma to ewolucyjne uzasadnienie, gdyż nawet małe samce mogą wyprodukować miliardy plemników. Tymczasem dla samic wielkość może mieć znaczenie rozrodcze, ponieważ im są większe, tym więcej jaj mogą wytworzyć. Zatem osobnik, który zmienia płeć po dojściu do pewnego wieku
i osiągnięciu pewnej wielkości, może zostawić więcej potomstwa niż taki, który przez całe życie jest wyłącznie samcem lub samicą.
Rys. 1 Podstawowa budowa ciała ślimaka
Ślimaki są jedną z najliczniejszych gromad królestwa zwierząt, ustępującą pod względem bogactwa gatunków tylko owadom. Najwięcej ślimaków żyje w morzach, ale wiele z nich występuje także w środowiskach słonowodnych, słodkowodnych i lądowych. Ślimaki mają dobrze wyodrębnioną głowę z czułkami. Ich proste oczy są osadzone na wystających z głowy słupkach. Szeroka płaska noga umożliwia im poruszanie się po podłożu lub pływanie. Specyficzną cechą zwierząt tej gromady jest torsja, czyli obrót worka trzewiowego, niemający jednak związku ze spiralnym skręceniem ciała we wnętrzu muszli. W trakcie rozwoju larwy, charakteryzującej się symetrią dwuboczną, następuje stałe zgięcie tylnej części ciała o 180° w stosunku do części przedniej. W wyniku torsji przewód pokarmowy wygina się w kształt litery U, a odbyt przenosi nad głowę. Dalszy wzrost odbywa się w części grzbietowej i prowadzi do zwinięcia wora w spiralę. Skręcenie ciała ogranicza przestrzeń w jego wnętrzu i przyczynia się do zaniku skrzeli, nerki i gonady po jednej stronie ciała.